Rozwadowski (Jordan-Rozwadowski) Zygmunt (1870–1950), malarz. Ur. 25 I we Lwowie, był synem Juliusza, nauczyciela gimnazjalnego, i Celestyny z Różańskich młodszym bratem Jana Michała (zob.).
R. uczęszczał do Gimnazjum Św. Jacka w Krakowie, a w l. 1883–90 studiował w Szkole Sztuk Pięknych (SSP) w Krakowie. W l. 1890/1 i 1891/2 był uczniem oddziału kompozycyjnego Jana Matejki. W czasie studiów otrzymał stypendium im. Samuela Głowińskiego na r. 1887/8. Kiedy w r. 1890 ubiegał się o «udzielenie większego stypendium, niż dotychczas, z fundacji Agenora hr. Gołuchowskiego», dołączył do podania wydane przez urząd parafialny świadectwo ubóstwa stwierdzające, że «matka nauczycielka żeńskiego gimnazjum ma na utrzymaniu pięcioro dzieci» (prośba nie została uwzględniona). W r. 1891 wyjechał do Monachium, gdzie studiował malarstwo na tamtejszej ASP pod kierunkiem A. Ažbégo. Jeszcze w czasie studiów debiutował na wystawach Tow. Przyjaciół Sztuk Pięknych (TPSP) w Krakowie w r. 1891 (Po potyczce), 1892 (Amazonka, Studium). Dwukrotnie w l. 1893 i 1894 wystawiał w TPSP jako Jordan, choć równocześnie w r. 1893 pokazywał w TPSP swe prace jako Rozwadowski (Na tropie, Oficer sztabowy z r. 1831, Jockey, W parku, Kozacy w pochodzie).
Po powrocie z Monachium zamieszkał R. na stałe w rodzinnym Lwowie. W sierpniu 1893 został przez Wojciecha Kossaka i Jana Stykę zaproszony do grona malarzy uczestniczących w malowaniu „Panoramy Racławickiej”, ukończonej i pokazanej na Powszechnej Wystawie Krajowej we Lwowie w r. 1894; R. malował w „Panoramie” sceny z kawalerią narodową. Brał udział w malowaniu i innych, tak modnych wówczas panoram. Pod kierunkiem Styki wykonywał prace przy panoramach „Golgota” (1896–7), „Bem w Siedmiogrodzie” (inaczej „Bitwa pod Sybinem”), zamówionej przez rząd węgierski (ukończona i wystawiona w Budapeszcie w r. 1898) i „Męczeństwo chrześcijan w cyrku Nerona” (1897–9). Wspólnie z Tadeuszem Popielem namalował dioramę Branki tatarskie, która została pokazana na wystawie jednego obrazu w Tow. Zachęty Sztuk Pięknych (TZSP) w Warszawie w r. 1897. Współpracował również z W. Kossakiem «podmalowując» niektóre partie jego obrazów batalistycznych; w r. 1900 pomagał Kossakowi przy panoramie „Bitwa pod piramidami”. R. malował w niej partię przedstawiającą szarżę Mameluków. Kossak pisał wówczas do żony: «R. coraz ciszej, ale coraz lepiej robi». R. należał do zawiązanego 10 III 1899 Związku Artystów Polskich we Lwowie, od r. 1903 był jego prezesem. Wystawiał na I wystawie Związku w t. r. W r. 1899 pracował przy dekoracji malarskiej nowo zbudowanego Teatru Wielkiego we Lwowie, malując alegoryczne obrazy: Ziemiaństwo (ponad wejściem do amfiteatru) i Taniec (na plafonie sali amfiteatru). W r. 1910 na rocznicę obchodów grunwaldzkich namalował wspólnie z T. Popielem dioramę Bitwa pod Grunwaldem (wystawioną w Krakowie). W l. 1910–20 był R. profesorem Szkoły Przemysłowej we Lwowie.
Mimo zajęć związanych z malowaniem panoram oraz pracą dydaktyczną nie zaniedbywał R. malowania obrazów, głównie olejnych i najczęściej przedstawiających sceny batalistyczne (przeważnie z czasów napoleońskich i powstania listopadowego), malował też portrety (nierzadko konne), sceny o charakterze rodzajowym (jarmarki, sceny z polowań, czwórki koni, zaprzęgi), rzadziej pejzaże. W większości obrazów R-ego pojawiały się konie, które z zamiłowaniem i znawstwem malował. Wystawiał swe obrazy nadal w krakowskim TPSP (w l. 1895, 1897, 1898, 1901, 1902, 1903, 1904, 1909), w TPSP we Lwowie, m. in. 1902 (Salon), 1903, 1906 (II Wystawa Jesienna), 1907 (w wystawie jubileuszowej i kilkakrotnie w wystawach wiosennych i jesiennych), 1908 (dwukrotnie), 1909 (I Wystawa Wiosenna), 1900 (wystawa luty–marzec), 1911 (Siódma Wystawa Wiosenna), 1914 (Salon Wiosenny), 1917 (Salon Wiosenny). Wystawiał także w Warszawie w TZSP w l.: 1897 (Branki tatarskie), 1899 (Strzelec konny), 1901 (Pożegnanie, Szarża), 1907 (Spotkanie na grobli), 1908/9 (Indyki i «ładny portret córeczki», jak pisał krytyk „Świata”) i 1910/11 (Śmierć Berka Joselewicza, epizod spod Kocka z 1809). Dwukrotnie pokazał swe prace w tamtejszym Salonie Aleksandra Krywulta: w r. 1899 (Szarża szwoleżerów polskich gwardii Napoleona, Szarża huzarów, Huzar na koniu) i 1901 (Kowal pułkowy, Postój kawalerii, W drodze). We Lwowie brał udział w r. 1902 w wystawie nowo otwartego Salonu Jana Latoura, w r. 1909 w Wystawie obrazów mistrzów dawnych i współczesnych ze zbiorów prywatnych, w r. 1910 w Powszechnej Wystawie Sztuki Polskiej (na której pokazał udany zbiorowy portret rodziny Lubomirskich na koniach, Czwórkę, i Śmierć Berka Joselewicza).
W czasie pierwszej wojny światowej R. wstąpił do Legionów Polskich, w których służył w stopniu szeregowca. Namalował wówczas i narysował wiele scen o tematyce legionowej, jak olejne: Patrol, Beliniak na koniu, Postój konnicy, Wspomnienia z frontu, akwarele: Ułan z koniem, Beliniak na zdobycznym koniu kozackim, a także portretów legionistów (olejnych, akwarelowych i rysunków ołówkiem) m. in. Portret majora Władysława Beliny-Prażmowskiego komendanta I pułku ułanów (Boguszówka 11 XII 1915), Szeregowy Tadeusz Pruszkowski (XI. 1915), Autoportret (Boguszówka 17. XII. 1915), Porucznik Mariusz Zaruski (Boguszówka 3 XII 1915), Portret por. Bolesława Wieniawy-Długoszowskiego (Werchy III 1916), Studium portretowe Andrzeja Struga i in. W r. 1917 arcyks. Karol Stefan ofiarował do Muzeum Narodowego w Krakowie 32 rysunki R-ego przedstawiające ułanów Beliny. Swe utwory o tematyce legionowej R. wystawiał na wielokrotnie organizowanych wystawach «Legiony Polskie», w Muzeum Narodowym w Krakowie w r. 1916, w Lublinie w r. 1917, w Krakowie w r. 1924 i 1926, we Lwowie i Krakowie w r. 1934. T. r. uczestniczył w Historycznej Wystawie Legionów Polskich i Organizacji Zagłębia Dąbrowskiego w Sosnowcu. Nadal wystawiał wiele we Lwowie w TPSP (którego był wiceprezesem), m. in. w r. 1924 (Salon Wiosenny), 1925 (wystawa ogólna i Salon Letni), 1926 (wystawa ogólna), 1937 (Salon Wiosenny). Był członkiem rzeczywistym TZSP i brał udział w jego wystawach, m. in. 1919 (Salon Wiosenny), 1927 (wystawiał obrazy Bitwa pod Arcis sur Aube, Przednia straż, Na postoju), 1933 (Atak 14 pułku kirasjerów na Szwelińską redutę pod Borodinem, Beliniak). W r. 1938 na Salonie Zachęty za obraz Zajęcie Urzędowa otrzymał srebrny medal. Na wystawie napoleońskiej odbywającej się w r. 1921 w gmachu Muzeum Narodowego i Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie pokazał obraz Przemówienia Napoleona do oficerów polskich 17 X 1813 pod Hanau (malowany w r. 1911), a na Wystawie Powstania Listopadowego na 100 rocznicę urządzoną we Lwowie w r. 1930 znalazły się dwa obrazy R-ego: Szarża 2 i 5 pułku ułanów na kirasjerów rosyjskich ks. Albrechta Pruskiego (z r. 1907) i Powrót do Warszawy gen. Chłopickiego rannego pod Olszynką 25 II 1831 (z r. 1896). Uczestniczył w otwartej 17 VI 1939 w Instytucie Propagandy Sztuki (IPS) w Warszawie Wystawie Polskiego Malarstwa Batalistycznego.
W czasie drugiej wojny światowej R. mieszkał we Lwowie; brał udział (wedle ankiety artysty w ZPAP) w wystawach we Lwowie, Kijowie i Moskwie. Od r. 1946 mieszkał w Zakopanem, we własnej willi Jordanówka (na Parcelach Urzędniczych). Od t. r. należał do ZPAP okręgu krakowskiego i brał udział w jego wystawach. Zmarł 23 VII 1950 w Zakopanem i został pochowany na tamtejszym nowym cmentarzu.
Z małżeństwa z Kazimierą z Cholewków miał R. trzy córki: Barbarę, zamężną Lekczyńską, Ewę, zamężną Cywińską, i Annę (zmarłą w dzieciństwie).
Po śmierci R-ego wystawa jego prac odbyła się w TPSP w Krakowie w r. 1950, na której pokazano m. in.: Wyścig kłusaków w zimie, Handlarze koni, Z chartami na zająca, Scena jarmarczna, Na rykowisku, Wola Justowska, Portret p. Ż. przy koniu, Powrót z jarmarku. Prace R-ego były jeszcze na wystawach krakowskiego TPSP w Krakowie: w r. 1954 na wystawie «Krajobraz i życie wsi polskiej» (obraz Wiosna malowany przez R-ego w Zakopanem) i w r. 1954 na wystawie «Polskie malarstwo rodzajowe XIX i XX wieku» (Pożegnanie w noc księżycową z r. 1894).
Obrazy R-ego znajdują się w Muzeum Narodowym w Warszawie (Huzar z XIII pułku Księstwa Warszawskiego 1892, Czwórka koni przed domem 1904, Postój kawalerii we wsi wołyńskiej 1919, Bieliniacy pod Rokitną 1938 – wszystkie olejne, oraz Jeździec strzelający z łuku, gwasz, i Ułan na koniu – rys. w albumie, akwarela z r. 1916), w Muzeum Narodowym w Krakowie (Krajobraz zimowy, Artyleria Księstwa Warszawskiego – oba olejne z r. 1895, a także rysunki o tematyce legionowej), w Lwowskiej Galerii Obrazów (Powrót do Warszawy gen. Chłopickiego 1896, Walka kawalerzystów 1909, Autoportret 1904), w Ermitażu w Leningradzie (Ogród 1902, Bitwa pod Olszynką), u rodziny w Zakopanem (dwa portrety córek, pejzaż i rysunki).
Autoportret (przed r. 1904), reprod. w: Swieykowski, Pam. Tow. Przyj. Sztuk Pięknych; Karykatura (rys. ołówkiem) R-ego przez Kazimierza Sichulskiego (wł. Muz. Narod. w W.), reprod. w: Muszanka D., Karykatury Kazimierza Sichulskiego, Wr., W., Kr. 1970 s. 116; Fot. (zbiorowa) w czasie malowania panoramy „Napoleon pod piramidami” i wspólna z T. Popielem na tle dioramy „Bitwa pod Grunwaldem”, w: Pol. życie artyst. w l. 1890–1914, ilustr. 50 i 58; Fot. w Mater. Red. PSB i ZPAP w. W.; – Grajewski, bibliogr. ilustracji; Pol. Bibliogr. Sztuki; Inwentarz rękopisów Biblioteki Jagiellońskiej nr 6001–7000 cz. II s. 151; Bénézit, Dictionnaire (1960); Swieykowski, Pam. Tow. Przyj. Sztuk Pięknych; Thieme-Becker, Lexikon d. Künstler (M. Wallis-Walfisz); [Gembarzewski B.] B. G., Katalog wystawy napoleońskiej doby Księstwa Warszawskiego otwartej w gmachu Muzeum Narodowego i Muzeum Wojska Polskiego w dn. 5 maja 1921, W. 1911; Katalog Galerii Miejskiej Dz. II Sztuka polska od roku 1850, Lw. 1908; Katalog wystawy dzieł sztuki Legiony Polskie w marcu i kwietniu 1926. Kraków; Katalog Wystawy Legiony w sztuce, Lwów marzec–kwiecień 1934; Wiercińska, Katalog prac TZSP; Wystawa pośmiertna Kazimierza Sichulskiego, Zygmunta Rozwadowskiego, Ignacego Pieńkowskiego oraz … sierpień–wrzesień 1950 TPSP – Katalog; – Dobrowolski, Nowoczesne malarstwo pol., II; Lityński M., Pamiątkowy opis teatru miejskiego we Lwowie, Lw. 1900; Płażewska, Warsz. Salon A. Krywulta; Pol. życie artyst. w l. 1890–1914; toż w l. 1915–9; Wiercińska, Tow. Zachęty; – Mater. do dziej. Akad. Sztuk Pięknych; Wojciech Kossak, Listy do żony i przyjaciół (1883–1942), Wybór, oprac. wstęp, przypisy, indeksy Kazimierz Olszański, Kr. 1985; – „Głos Narodu” 1917 nr 164 (Dary dla Muz. Narod.); „Tyg. Ilustr.” 1903 nr 6 (Sztuka we Lwowie), 1910 II s. 621, 1911 I s. 490; – B. Jag.: rkp. 6092 III Koresp. Seweryna Böhma sekretarza TPSP w Kr. z l. 1879-1899. Rozwadowska Celestyna 1893 i b. d. R. Z. 1897–1899 i b. d. (5 listów); B. Ossol.: rkp. 7988; IS PAN: Mater. do Słownika Artystów Pol.: ZPAP w W.: Kartoteka, ankieta personalna; – Informacje Lwowskiej Galerii Obrazów, Muz. Narod. w W., Muz. Tatrzańskiego w Zakopanem; Informacje rodziny w Kr. i Zakopanem.
Róża Biernacka